Στόχος του έργου η έμπρακτη ενίσχυση της ελαιοκαλλιέργειας και η υποστήριξη των Ελλήνων παραγωγών έναντι του γλοιοσπορίου

Κ. Αλιφέρης – Μuch Better Oil: «Στόχος η έμπρακτη ενίσχυση της ελαιοκαλλιέργειας και η υποστήριξη των Ελλήνων παραγωγών έναντι του γλοιοσπορίου»

Δύο έτη εφαρμογών ολοκλήρωσε το πιλοτικό έργο που αφορά την ποιοτική, αλλά και την ποσοτική αναβάθμιση της παραγωγής ελαιολάδου στην Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, μέσα από τη μελέτη και την εξειδίκευση της καταπολέμησης της επικίνδυνης ασθένειας του γλοιοσπορίου της ελιάς. Ο λόγος για το έργο Much Better Oil, το οποίο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Μέτρου 16 «Συνεργασία» του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2022, με συντονιστή φορέα τη GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ. Για τα αποτελέσματα του έργου, στο πλαίσιο του οποίου συμμετείχαν οι δύο μεγάλοι συνεταιρισμοί της περιοχής, «Νηλέας» και «Ελαιώνας», μιλά στην «ΥΧ» ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου και επίκουρος καθηγητής Γεωργικής Φαρμακολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ), Κωνσταντίνος Αλιφέρης.

Το πρόγραμμα είχε στόχο τη μελέτη της παραλλακτικότητας του γλοιοσπορίου, έτσι ώστε να χρησιμοποιούνται κάθε φορά συγκεκριμένες ουσίες στις οποίες το παθογόνο δεν είναι ανθεκτικό. Θέλετε να μας πείτε ποια είναι τα αποτελέσματα τώρα που ολοκληρώθηκαν τα δύο έτη εφαρμογών;

Η ομάδα μας πραγματοποίησε απομονώσεις από μολυσμένους καρπούς και άνθη, από την ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας, με στόχο την απομόνωση διαφορετικών στελεχών του παθογόνου μύκητα Colletotrichum acutatum (ασθένεια γλοιοσπόριο). Αξιολογήθηκαν όλες οι εγκεκριμένες δραστικές ουσίες, με στόχο να ανακαλυφθούν αυτές με τη βέλτιστη αποτελεσματικότητα. Με αυτή την προσέγγιση, καταφέραμε να επιλέξουμε σκευάσματα με υψηλή αποτελεσματικότητα για τη συγκεκριμένη ελαιοκομική περιοχή. Ταυτόχρονα, αποκλείστηκαν παραδοσιακά χρησιμοποιούμενα σκευάσματα, τα οποία κρίθηκαν αναποτελεσματικά, όπως τα χαλκούχα. Για τους ψεκασμούς, επιλέχθηκε το παρακάτω πρόγραμμα φυτοπροστασίας για συμβατική, αλλά και για βιολογική καλλιέργεια αντίστοιχα, τα οποία επέφεραν υψηλά επίπεδα προστασίας της καλλιέργειας με βάση τα αποτελέσματα των ψεκασμών στα αγροτεμάχια του πιλοτικού.

Πόσοι μορφότυποι του παθογόνου έχουν εντοπιστεί; Ποιοι είναι οι λόγοι που αναπτύχθηκε ανθεκτικότητα;

Το σύνολο των απομονώσεων οδήγησε σε μια συλλογή 35 διαφορετικών στελεχών, τα οποία ανήκουν στο σύμπλοκο είδος Colletotrichum acutatum s.l. Με βάση μορφολογικά χαρακτηριστικά του μυκηλίου και των σπορίων, τα στελέχη αυτά ταξινομήθηκαν σε πέντε διακριτούς μορφότυπους. Οι μορφότυποι αυτοί παρουσίασαν κυμαινόμενη ευαισθησία στις εγκεκριμένες δραστικές ουσίες, ενώ ανακαλύφθηκαν και ανθεκτικοί μορφότυποι. Πιο συγκεκριμένα, ο μορφότυπος 3, με εμφάνιση 14,5% στον πληθυσμό, παρουσίασε υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας στις δραστικές ουσίες kresoxim-methyl, trifloxystrobin και azoxystrobin, καθώς και μερική ανθεκτικότητα στις δραστικές ουσίες difenoconazole και pyraclostrobin. Το φαινόμενο της ανθεκτικότητας είναι πολυσύνθετο, τα αίτια εμφάνισης του οποίου δεν αποτελούν αντικείμενο μελέτης του παρόντος έργου. Σε γενικές γραμμές, σε κάθε είδος μύκητα προϋπάρχουν ανθεκτικά στελέχη, συνήθως σε μικρό ποσοστό στον πληθυσμό ή προκύπτουν μέσω ανασυνδυασμού γενετικού υλικού ή τυχαίων φαινομένων (π.χ. ακτινοβολία UV). Στην καλλιεργητική πρακτική, συνηθίζεται η επανειλημμένη χρήση συγκεκριμένων δραστικών ουσιών για αρκετά συναπτά έτη. Αυτή η πρακτική οδηγεί στη σταδιακή αύξηση του ποσοστού εμφάνισης των ανθεκτικών στελεχών (δεδομένου ότι τα ευαίσθητα καταπολεμούνται), το οποίο μπορεί να οδηγήσει και στην κυριαρχία τους. Στο σημείο αυτό, μια δραστική ή ομάδα δραστικών με ίδιο μηχανισμό δράσης καθίστανται αναποτελεσματικές για τον έλεγχο του παθογόνου.

Θα πρέπει οι παραγωγοί πριν από την εφαρμογή του σκευάσματος να κάνουν ταυτοποίηση του παθογόνου; Αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό; Αναπτύσσονται εξατομικευμένες παρεμβάσεις;

Η ταυτοποίηση του παθογόνου, καθώς και η αξιολόγηση διαφορετικών δραστικών ουσιών για την εύρεση των βέλτιστων, δεν είναι εφικτό να πραγματοποιείται σε επίπεδο μεμονωμένων παραγωγών. Για την παραπάνω διαδικασία, απαιτείται εξειδικευμένο προσωπικό, καθώς και κατάλληλος εξοπλισμός. Στο πλαίσιο του έργου, προτάθηκε και υλοποιήθηκε η δημιουργία εξατομικευμένου προγράμματος φυτοπροστασίας με βάση τα δεδομένα και τις ανάγκες τις ευρύτερης ελαιοκομικής περιοχής των δύο συνεταιρισμών, η οποία συνολικά αγγίζει τα 7.000 στρέμματα. Επομένως, αυτό το οποίο είναι επιστημονικά και πρακτικά ορθό και προτείνεται είναι η δημιουργία τέτοιων αντίστοιχων προγραμμάτων σε σημαντικές ελαιοκομικές περιοχές της χώρας, για μια συνολικά βιώσιμη ελαιοκαλλιέργεια.

Με ποιον τρόπο επηρεάστηκε ο παραγόμενος καρπός και, κατ’ επέκταση, η ποιότητα του ελαιολάδου, με βάση τις αναλύσεις που κάνατε; 

Η μείωση των επιπέδων προσβολών αποτελεί ικανή συνθήκη για την αύξηση της ποιότητας του ελαιολάδου. Η μεταβολομική ανάλυση με δύο ισχυρές αναλυτικές πλατφόρμες (GC/EI/MS και NMR) μας έδωσε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελαιολάδων των δύο συνεταιρισμών. Αναγνωρίστηκαν σε υψηλά επίπεδα μεταβολίτες, οι οποίοι αποτελούν δείκτες ποιότητας για το ελαιόλαδο. Πιο συγκεκριμένα, αναγνωρίστηκαν τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα λινολεϊκό και α-λινολενικό οξύ, το μονοακόρεστο ολεϊκό οξύ, καθώς και η φαινολική ένωση τυροσόλη, μία από τις σημαντικότερες ουσίες με αντιοξειδωτική, αλλά και νευροπροστατευτική δράση. Οι παραπάνω αναλύσεις δίνουν προστιθέμενη αξία στο ελαιόλαδο των δύο ΑΕΣ, αυξάνοντας δυνητικά την πρόσοδο των παραγωγών.

Θα συνεχίσετε τη μελέτη του γλοιοσπορίου; 

Η ομάδα μας ασχολείται επί σειρά ετών με την ασθένεια του γλοιοσπορίου της ελιάς, καθώς και το παθογόνο αίτιο αυτής. Στο εργαστήριό μας, μελετάται σχεδόν μια δεκαετία, έχοντας υποστηρίξει διατριβές σε επίπεδο πτυχιακών, μεταπτυχιακών, αλλά και διδακτορικών μελετών. Ταυτόχρονα, η ομάδα μας έχει λάβει μέρος με παρουσιάσεις, αλλά και με εικονογραφημένες εργασίες σε εγχώρια και παγκόσμια επιστημονικά συνέδρια, καθώς επίσης έχει πραγματοποιήσει δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά, ως απόρροια της μελέτης του συγκεκριμένου παθογόνου. Επομένως, η ενασχόληση αυτή δεν αρχίζει ούτε σταματάει στο πλαίσιο ενός έργου. Η μελέτη και ο πειραματισμός συνεχίζονται, με στόχο την έμπρακτη ενίσχυση της ελαιοκαλλιέργειας και την υποστήριξη των Ελλήνων παραγωγών έναντι της πολύ σημαντικής αυτής ασθένειας.

Much-Better Oil: Μείωση της ασθένειας του γλοιοσπορίου και βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος

Ηεφαρμογή του σύγχρονου προγράμματος φυτοπροστασίας για την αντιμετώπιση της ασθένειας του γλοιοσπορίου της ελιάς πραγματοποιήθηκε στις ελαιοκομικές εκμεταλλεύσεις των παραγωγών-μελών του ΑΕΣ «Νηλέας» και ΑΕΣ «Ελαιώνας». Για τα αποτελέσματα του έργου Much-Better Oil και τη συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλούν στην «ΥΧ» η Αναστασία Μίχου, από τον ΑΕΣ «Νηλέας», και ο Χρήστος Νικητόπουλος, από τον ΑΕΣ «Ελαιώνας».

Υπάρχει πρόβλημα με το γλοιοσπόριο στην περιοχή; Πώς επηρεάζεται η παραγωγή;

Αναστασία Μίχου: Η παρουσία του γλοιοσπορίου στην περιοχή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν κατά τη διάρκεια του έτους, ενώ είναι αυτονόητο ότι η παραγωγή επηρεάζεται σημαντικά όταν η ασθένεια εκδηλωθεί.

Χρήστος Νικητόπουλος: Η ασθένεια του γλοιοσπορίου παρουσιάστηκε στην περιοχή μας, στους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, από το 2016. Τότε ήταν η πρώτη χρονιά που είχαμε πολύ μεγάλα προβλήματα λόγω αυτής της ασθένειας. Η παραγωγή μας μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό και το λάδι που παραγάγαμε ήταν πολύ υποβαθμισμένο.

Τις κακές χρονιές είχατε εγάλες απώλειες;

Αναστασία Μίχου: Με την άμεση και έγκαιρη εφαρμογή των απαραίτητων επεμβάσεων, καταφέραμε να περιορίσουμε τις ζημιές στην παραγωγή σε χαμηλά επίπεδα, χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις στην ποιότητα του ελαιολάδου και του καρπού.

Χρήστος Νικητόπουλος: Τις κακές χρονιές, που υπήρχε μεγάλο πρόβλημα με τον μύκητα του γλοιοσπορίου, κάναμε πολλούς ψεκασμούς. Αυτό σημαίνει μεγάλο κόστος, χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα τις πιο πολλές φορές λόγω των παραλλαγών του γλοιοσπορίου. Κάποιες χρονιές, οι απώλειες είχαν φτάσει σε ποσοστό 50%-60% της παραγωγής μας.

Τι άλλαξε μετά τη συνεργασία με το πανεπιστήμιο και την εφαρμογή των σκευασμάτων που σας πρότειναν;

Αναστασία Μίχου: Η συνεργασία με το πανεπιστήμιο και η στοχευμένη εφαρμογή των προτεινόμενων σκευασμάτων οδήγησαν σε αισθητή μείωση της προσβολής από το γλοιοσπόριο.

Χρήστος Νικητόπουλος: Με τις υποδείξεις των υπευθύνων, ακολουθήσαμε εξατομικευμένα προγράμματα φυτοπροστασίας και κάναμε προληπτικούς ψεκασμούς με τα κατάλληλα σκευάσματα την κατάλληλη στιγμή, ώστε να έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα.

Είναι εύκολη η εφαρμογή των σκευασμάτων; Πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένη εποχή;

Αναστασία Μίχου: Η εφαρμογή των σκευασμάτων είναι ιδιαίτερα εύκολη, καθώς συνοδεύεται από κατανοητές και σαφείς οδηγίες του πανεπιστημίου. Σύμφωνα με αυτές –και με βάση τις οδηγίες χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων–, η επέμβαση πρέπει να πραγματοποιείται πριν από την άνθιση ή στα αρχικά στάδια της ανθοφορίας.

Χρήστος Νικητόπουλος: Δεν δυσκολευτήκαμε να ακολουθήσουμε τις οδηγίες των ειδικών και, με την κατάλληλη καθοδήγηση, έγιναν όλα σωστά. Οι ψεκασμοί πρέπει να γίνονται την άνοιξη στην ανθοφορία και αργότερα στη διάρκεια της ωρίμανσης του καρπού.

Ποια ήταν τα αποτελέσματα;

Αναστασία Μίχου: Οι εφαρμογές που πραγματοποιήθηκαν απέδωσαν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα, καθώς μείωσαν αισθητά την ένταση της προσβολής από γλοιοσπόριο, ακόμη και σε χωράφια με σοβαρά προβλήματα τα προηγούμενα έτη.

Χρήστος Νικητόπουλος: Θεωρώ ότι ήταν πολύ ενθαρρυντικά. Περιορίστηκε σε ικανοποιητικό βαθμό η ασθένεια του γλοιοσπορίου, που είχε γίνει εφιάλτης για εμάς τους καλλιεργητές.

Θα λέγατε ότι υπήρξε μείωση των εξόδων σας για την καλλιέργεια;

Αναστασία Μίχου: Η εφαρμογή των καλλιεργητικών συστάσεων του πανεπιστημίου για το γλοιοσπόριο δεν οδήγησε σε μείωση των ετήσιων καλλιεργητικών δαπανών, όμως συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος.

Χρήστος Νικητόπουλος: Υπήρξε σημαντική μείωση των εξόδων, γιατί οι ψεκασμοί έγιναν στοχευμένα και ελεγχόμενα.